Kolej w Sieradzu: Modernizacja urządzeń SRK

Poprawa jakości transportu kolejowego i remonty linii kolejowych wiążą się często z modernizacją istniejących urządzeń sterowania ruchem kolejowym (SRK) albo budową nowych. W ramach modernizacji zmienia się technologię na lepszą, bardziej niezawodną i dającą większe możliwości kształtowania ruchu pociągów. Cały proces ma na celu skrócenie czasów przejazdu i zwiększenie bezpieczeństwa, a także uproszczenie obsługi i konserwacji urządzeń SRK. W przypadku semaforów kształtowych naturalna kolej rzeczy jest taka, że wymienia się je na semafory świetlne.

Sygnał Sr3 na semaforze kształtowym

Semafor kształtowy jednoramienny jest w stanie podać maszyniście tylko jedną z dwóch informacji: "Stój!" (sygnał Sr1, dawniej S1) lub "Wolna droga" (sygnał Sr2, dawniej S2), czyli po prostu stój/jedź. W czasach, gdy opracowywano podstawy sygnalizacji kolejowej taki zestaw komunikatów był w pełni wystarczający do bezpiecznego prowadzenia ruchu. Z czasem niektóre semafory wyposażono w dodatkowe ramię, które umożliwiało podanie trzeciego (poza dwoma wcześniejszymi) sygnału Sr3 (dawniej S3) zezwalającego na jazdę ze zmniejszoną prędkością. W przepisach sygnalizacji sporządzonych świeżo po II Wojnie Światowej można znaleźć semafory z trzema ramionami, pozostałość po kolejach niemieckich, które służyły do podawania sygnału S4 "Wolna droga ze zmniejszoną szybkością w innym kierunku niż na sygnał S3", z których jednak stosunkowo szybko zrezygnowano. Początkowo te same cztery sygnały stosowano na semaforach świetlnych. Nowoczesna sygnalizacja świetlna pozwala na przekazanie maszyniście dwóch informacji jednocześnie, to znaczy dopuszczalnej prędkości przy semaforze, który wyświetla dany sygnał oraz dopuszczalnej prędkości przy następnym semaforze, a więc sygnalizator informuje maszynistę nie tylko o swoim sygnale, ale i o tym, co wyświetla następny w kolejności sygnalizator. Przekazywanie informacji z wyprzedzeniem o jeden pozwala na zwiększenie prędkości podróżnej pociągów oraz poprawę bezpieczeństwa, wiąże się jednak z koniecznością opracowania większej liczby sygnałów i dostosowaniem semaforów do ich pokazywania. Do w pełni efektywnego sterowania ruchem kolejowym wystarcza semafor pięciokomorowy (czasami z dodatkowym pasem świetlnym), takie semafory zastosowano w Sieradzu jako wjazdowe. Semafory świetlne w Sieradzu uruchomiono w maju 2017 r, jednocześnie wyłączając z użytkowania semafory kształtowe (wjazdowe i wyjazdowe) od strony Łodzi.

Semafory wjazdowe ze wskaźnikami W 31

Powyższa fotografia przedstawia dwa nowe, jeszcze nie oddane do użytku, semafory świetlne oraz daleko w tle stary semafor kształtowy. Jak to się stało, że jeden semafor kształtowy został zastąpiony dwoma semaforami świetlnymi? Nie chodzi wcale o podwojenie nadawanego sygnału dla lepszej widoczności, jak to ma miejsce na drogach dla samochodów, gdzie podwójne sygnalizatory to codzienność - tutaj jeden semafor odnosi się do toru lewego, drugi do toru prawego. Na kolei wszelkie inwestycje przeprowadza się stosunkowo rzadko, mając na względzie perspektywę wieloletniego użytkowania, dlatego proponowane rozwiązania powinny być kompleksowe i możliwie pełne. W tym przypadku przewidziano możliwość obsługi pociągów poruszających się po torze niewłaściwym. Wbrew pozorom, jazda po torze niewłaściwym nie oznacza pomyłki przy kierowaniu pociągu na szlak (takie zdarzenia są absolutnie niedopuszczalne), ale świadome wyprawienie pociągu na tor, po którym na co dzień ruch odbywa się w drugim kierunku (czyli "pod prąd", na szlaku dwutorowym: tor lewy zamiast prawego). Takie przejazdy mogą być konieczne w przypadku zamknięcia jednego z torów na szlaku dwutorowym, choćby ze względu na remont. Oczywiście zastosowanie semaforów dla obu torów wiąże się z koniecznością instalacji pozostałych związanych z nimi urządzeń (sygnalizatorów powtarzających i tarcz ostrzegawczych) również przy obu torach.

Tarcze ostrzegawcze: stara (po lewej) i nowa (po prawej)

Nowe urządzenia SRK montuje się jeszcze (z oczywistych względów) przed wyłączeniem starych urządzeń. Aby uniknąć pomyłek i nieporozumień, które urządzenia są dla maszynisty zobowiązujące, a które nie, stosuje się wskaźnik W 31, tzw. "wskaźnik kasowania". Jest to biały krzyż o kącie rozwarcia 120 stopni, który umieszcza się na sygnalizatorze, aby poinformować maszynistów, że na dany sygnalizator nie musi zwracać uwagi (bo jego wskazania nie obowiązują lub jest nieczynny). Gdyby takiego oznaczenia nie stosowano, maszynista przy każdym semaforze nie wyświetlającym sygnałów (czyli na przykład semaforze świeżo zamontowanym, a jeszcze nie uruchomionym) musiał by się zastanawiać, czy semafor został nowo postawiony, czy może to stary, obowiązujący, ale zepsuty. Podobnie wskaźnik W 31 można umieścić do oznaczenia wyłączonych urządzeń (np. kształtowych) w momencie gdy zostaną uruchomione nowe urządzenia, a stare semafory nie będą jeszcze zdemontowane, a już przestaną obowiązywać podawane na nich sygnały.