Rozjazdy i wskaźniki zwrotnicowe

Specyfiką kolei jako środka transportu jest brak swobody poruszania się w przestrzeni. Ruch taboru ograniczony jest do kierunków dozwolonych przez układ torowy, przy jednoczesnym uniemożliwieniu jakichkolwiek odstępstw. Kolej w najprostszej formie porusza się po ściśle określonej linii z jednego punktu do drugiego, lecz taki środek transportu jest stosunkowo mało przydatny, skoro gwarantuje tylko jeden cel podróży. Możliwość podróży do drugiego niezależnego celu z tego samego miejsca zwiększa dwukrotnie przydatność opisanego rozwiązania. Tak podstawowe zagadnienie jak wybór kierunku jazdy nie jest jednak w kolejnictwie sprawą oczywistą i wymaga zastosowania osobnego urządzenia. Podróż z jednego punktu w dwóch kierunkach umożliwia rozjazd, czyli element nawierzchni kolejowej, którego zadaniem jest umożliwienie przejazdu z jednego toru na drugi. Typowy rozjazd składa się ze zwrotnicy, szyn łączących i krzyżownicy. 

Wyróżnia się kilka podziałów rozjazdów ze względu na geometrię, przy czym najprościej jest wyróżnić:
- rozjazdy zwyczajne (prawe i lewe),
- rozjazdy podwójne (jednostronne i dwustronne),
- rozjazdy łukowe (jednostronne i dwustronne),
- rozjazdy krzyżowe (pojedyncze i podwójne).
Na stacji w Sieradzu obecne są rozjazdy pojedyncze oraz krzyżowe podwójne. Różnica między nimi jest wyraźna, w skrócie można wyjaśnić, że rozjazd zwyczajny jest odgałęzieniem nowego toru, natomiast rozjazd krzyżowy jest miejscem przecięcia dwóch torów pod pewnym kątem, dający możliwość zmiany kierunku jazdy. Różnica jest dobrze widoczna na poniższym zdjęciu, na pierwszym planie znajduje się rozjazd zwyczajny prawy, na drugim planie rozjazd krzyżowy podwójny.

Różnica między rozjazdem zwyczajnym i krzyżowym

Zwrotnica służy do kierowania zestawów kołowych pojazdu szynowego na odpowiedni tor (zasadniczy albo zwrotny). Potocznie jest wprost utożsamiana z rozjazdem, podczas gdy stanowi zaledwie jedną z jego części. Ruchomymi elementami zwrotnicy są iglice, przestawiane w razie potrzeby przez napęd w jedno z położeń skrajnych. Rolą iglicy jest utworzenie fragmentu toku szynowego, przez który będzie w stanie przejechać zestaw kołowy. Odbywa się to przez dociśnięcie do opornicy na odcinku stykowym. Napęd zwrotnicowy może być mechaniczny ręczny (zmiana położenia iglic odbywa się z użyciem siły ludzkich mięśni bezpośrednio przy rozjeździe), mechaniczny scentralizowany (położenie iglic zmienia się za pomocą dźwigni umieszczonych w nastawni) oraz elektryczny.

Zwrotnica wraz ze wskaźnikiem zwrotnicowym

Krzyżownica to część rozjazdu, której elementami są kierownice, dziobownica i szyny skrzydełkowe. W tym miejscu następuje przecięcie szyn jednego i drugiego toru rozjazdu, a więc jest to miejsce newralgiczne, biorąc pod uwagę charakter pracy kół taboru kolejowego. Zapewnieniu bezpiecznego przejazdu przez krzyżownicę służą kierownice, prowadzące zewnętrzne koła zestawu w momencie, gdy koła wewnętrzne przejeżdżają przez dziobownicę i szyny skrzydełkowe.

Aby móc łatwo określić aktualne położenie iglic w zwrotnicy, a co za tym idzie nastawiony kierunek jazdy w rozjeździe, stosowane są odpowiednie wskaźniki zwrotnicowe. Ruchome urządzenia sprzężone są z mechanizmem przestawiania iglic i pokazują aktualne ich położenie za pomocą ustalonych obrazów sygnałowych, przy czym są one różne dla rozjazdów zwyczajnych i krzyżowych. Wskaźniki dla rozjazdów zwyczajnych, łukowych i krzyżowych pojedynczych umieszcza się obok rozjazdu, na początku każdej zwrotnicy, a dla rozjazdów krzyżowych podwójnych w środkowej części rozjazdu. 

Rozjazd krzyżowy podwójny i wskaźnik Wz6 (jazda po prostej w lewo)

Wskaźnik Wz2 (jazda na ostrze)

Żródła: